Higieniści. Z dziejów eugeniki

Książka wymagającą skupienia i uwagi. Nie można przeskakiwać ze strony na stronę, bo wiele ważnych rzeczy może uniknąć. Autor ma niezwykłą umiejętność przekazywania ważnych tez w gąszczu pozornie nieistotnych szczegółów. Kapitalnie zgłębia didaskalia nie zadowalając się powierzchownymi wyjaśnieniami. Próbuje zawsze dotrzeć do sedna problemu. Widać w książce jego niezwykłą erudycję, bogactwo wiedzy humanistycznej oraz pokorę w poszukiwaniu prawdy.  Sama książka jest zbiorem artykułów autora ukazujących się w Szwecji w końcu XX w. Autor delikatnie je zmodyfikował i dodał kilka nowych treści, aby dostarczyć czytelnikowi solidną porcję rzetelnej i zaskakującej wiedzy. 

Książka wymagającą skupienia i uwagi. Nie można przeskakiwać ze strony na stronę, bo wiele ważnych rzeczy może uniknąć. Autor ma niezwykłą umiejętność przekazywania ważnych tez w gąszczu pozornie nieistotnych szczegółów. Kapitalnie zgłębia didaskalia nie zadowalając się powierzchownymi wyjaśnieniami. Próbuje zawsze dotrzeć do sedna problemu. Widać w książce jego niezwykłą...

Zgodnie z komentarzem do niniejszego wydania jest to scalony tekst cyklu artykułów które ukazały się pod koniec lat 90-tych w Szwecji. Autor uzupełnił wydanie o część poświęconą historii eugeniki w Polsce, przełomu lat 1920-1953, szczególnie bardzo ciekawy opis okresu działalności Towarzystwa Eugenicznego, którego założycielem był wenerolog Leon Wernic. Tutaj ciekawostka, po zakończeniu drugiej wojny światowej kiedy eugenika była błędnie kojarzona z nazizmem, ówczesne władze PRL starały się zatuszować zaangażowanie takich osób jak: Tadeusz Boy-Żeleński, Ludwik Krzywicki czy sam Janusz Korczak w ruch czystości rasy.
Państwami które "dominowały" na polu wprowadzania ustaw sterylizacyjnych były Szwecja, Japonia, Stany Zjednoczone i oczywiście Niemcy, które zgodnie z danymi przytoczonymi przez Bielawskiego przeprowadziły najwięcej bo ponad 300 000 takich operacji, ofiary do chwili obecnej nie otrzymały odszkodowań, a Bundestag nie potwierdził dehumanizacyjnego charakteru ustawy wprowadzonej przez rząd Hitlera, dopiero w 2007 roku parlament Niemiec przyznał tym osobom status poszkodowanych. Reportaż mimo upływu czasu czyta się sam, wspaniały warsztat zawodowy Autora. Książka przeczytana w ramach czytelniczego wyzwania w roku 2024, polecam.

Zgodnie z komentarzem do niniejszego wydania jest to scalony tekst cyklu artykułów które ukazały się pod koniec lat 90-tych w Szwecji. Autor uzupełnił wydanie o część poświęconą historii eugeniki w Polsce, przełomu lat 1920-1953, szczególnie bardzo ciekawy opis okresu działalności Towarzystwa Eugenicznego, którego założycielem był wenerolog Leon Wernic. Tutaj ciekawostka,...

"Eugenika [gr. eugenés ' dobrze urodzony], zespół poglądów i metod mających na celu poprawienie kondycji gatunku ludzkiego zarówno w sferze biologii, cech psychicznych (np. zdolności),jak i moralności." Taką definicję eugeniki podaje Encyklopedia PWN. O historii tego zjawiska przeczytacie w książce Macieja Zaremby Bielawskiego pt. "Higieniści. Z dziejów eugeniki".

Słowo "eugenika" obiło mi się o uszy, ale nigdy nie miałam okazji zgłębić tematu. Aż do teraz. Lepiej późno niż wcale! Okazało się, że pozycja Macieja Zaremby Bielawskiego, to kopalnia wiedzy. O większości zawartych w niej faktów nie miałam pojęcia. Między innymi o tym, że prym w praktykach eugenistycznych wiodła Szwecja. Obok niej były oczywiście inne kraje, które również miały silne parcie na "higienę rasy", ale to Szwedzi przodowali w uniemożliwianiu "niepełnowartościowym jednostkom" wydawania na świat dzieci.

Z tej niezwykle interesującej lektury dowiecie się też, kim byli ludzie odpowiedzialni za sterylizację obywateli w poszczególnych krajach. Dla przykładu podam tutaj profesora biologii Nilsa von Hofstena, eksperta rządu szwedzkiego do spraw higieny rasy, który był zoologiem, a jego specjalnością - robaki płaskie. Przeczytacie również o tym, co eugenika miała na celu i czy na pewno było to dobro społeczeństwa, a nie czysta polityka.

Autor w swoim dziele zawarł mnóstwo informacji. Zdecydowanie nie jest to łatwa lektura i momentami miałam wrażenie, że mój mózg nie pomieści więcej faktów. A jednak się udało. Czuję się teraz taaaka mądra! Właśnie dlatego lubię czasem przeczytać coś z literatury faktu, co i Wam polecam.

"Higienistów" Macieja Zaremby Bielawskiego nie przeczytacie w jeden wieczór. Pewnie nawet i dwa nie wystarczą. Jestem jednak przekonana, że czas poświęcony tej książce nie będzie stracony. Czytajcie, bo warto!

"Eugenika [gr. eugenés ' dobrze urodzony], zespół poglądów i metod mających na celu poprawienie kondycji gatunku ludzkiego zarówno w sferze biologii, cech psychicznych (np. zdolności),jak i moralności." Taką definicję eugeniki podaje Encyklopedia PWN. O historii tego zjawiska przeczytacie w książce Macieja Zaremby Bielawskiego pt. "Higieniści. Z dziejów eugeniki".

...

Praca Karola Darwina wywarła wpływ praktycznie na wszystkich, od biologów do nacjonalistów i Karola Marksa. Dziś może zaskakiwać, że ona nie tylko zadziałała pasywnie, na większe zrozumienie naszego Świata, ale wielu ludzi poczuła się zobowiązana do wyciągania z niej przesłanego do podejmowania aktywnych działań, często kompletnie niezgodnych z sensem Teorii Darwina. Wpisują się nacjonaliści i antysemici, którzy doszli do wniosku, że dobór naturalny dotyczy walki między rasami (czy innymi grupami ludzi). Ale wpisują się także ludzie realnie zatroskani tym, co się stanie z naszą cywilizacją, która odchodziła wtedy od działania doboru naturalnego.

Pytanie które eugenicy sobie zadawali, było sensowne ale zadane o wiele za wcześnie. Za wcześnie bo nie do końca rozumiano sposób działania i konsekwencje doboru naturalnego (chyba sam Darwin nie do końca rozumiał te konsekwencje). Za wcześnie, bo za mało wiedziano o zasadach dziedziczenia. Za wcześnie, bo kiedy zadawano to pytanie nie sprawdzono jeszcze na ile poprawa warunków życia może wpłynąć na "jakość" rodzaju ludzkiego.

Tu wkracza Maciej Bielawski i pokazuje, że na dobrą sprawę sprawy genetyki były jedynie pewnym naukowym pretekstem do eugeniki. W rzeczywistości chodziło o coś zupełnie innego, na przykład o dbałość o finanse publiczne rozwijających się już wówczas państw opiekuńczych. A być może chodziło także o dyskryminację pewnych grup kobiet?

Autor najwięcej uwagi poświęca Szwecji w latach 30, 40 i 50tych ale daje też niezwykle ciekawy przegląd porównawczy eugeniki w wielu krajach. Dlaczego w niektórych miejscach się ona rozwinęła a w innych nie? I tu naprawdę oczy szeroko się otwierają, bo zależności są niezwykle złożone, takie których w ogóle bym nie podejrzewał. Wiele pytań pojawia się u mnie, niektóre są bardzo aktualne. A niektóre będą aktualne w przyszłości.

Pytanie które eugenicy sobie zadawali, jest sensowne także i dziś. Bo dziś już na pewno odeszliśmy od doboru naturalnego. Jednocześnie bardzo boimy się nawet stawiać te pytania przez to, że wszelkie działania w tym zakresie już na zawsze będą nam się kojarzyć z hitleryzmem. A nawet jeśli zadamy sobie te trudne pytania, to boimy się dawać na nie odpowiedzi, albo ze względu na ograniczanie wolności indywidualnego człowieka, co bardzo brzydko nam pachnie, albo ze względu na ograniczanie wolności biednych narodów, często dawnych kolonii, co również brzydko pachnie. Innymi słowy nie odpowiemy na trudne ale bardzo ważne pytania. I to dopiero będzie problem. Nie mówiąc już o tym, że nasza wiedza o genetyce powoduje dziś, że wiemy iż odpowiedzi siłą rzeczy nie będą jednoznaczne, a tego nie lubimy.

Książka może jest nieco zbyt długa, zwłaszcza dla nie-Szwedów, ale ta długość nie przeszkadza, żeby była ważna i bardzo wciągająca.

Praca Karola Darwina wywarła wpływ praktycznie na wszystkich, od biologów do nacjonalistów i Karola Marksa. Dziś może zaskakiwać, że ona nie tylko zadziałała pasywnie, na większe zrozumienie naszego Świata, ale wielu ludzi poczuła się zobowiązana do wyciągania z niej przesłanego do podejmowania aktywnych działań, często kompletnie niezgodnych z sensem Teorii Darwina....

Książka świetnie opisuje historię hodowli ludzi od końca 19 w. do wieku 21 (głównie za pomocą zabiegów chirurgicznych pozbawiających płodności). W mojej opinii autor nie jest w pełni obiektywny, dlatego nota "tylko" bardzo dobra.

Książka świetnie opisuje historię hodowli ludzi od końca 19 w. do wieku 21 (głównie za pomocą zabiegów chirurgicznych pozbawiających płodności). W mojej opinii autor nie jest w pełni obiektywny, dlatego nota "tylko" bardzo dobra.

solidnie, ciekawie i obszernie

solidnie, ciekawie i obszernie

Książka, która po ponad dekadzie (a nawet dwóch, licząc od szwedzkiego reportażu) nie traci na swej aktualności. W kontekście chęci kontrolowania ludzkiej rozrodczości i tego jak to jest realizowane, warto spojrzeć na dzieje tego zjawiska i manowce, na jakie może prowadzić ślepa realizacja pewnych założeń. Książka opowiadająca o ludzkich tragediach, ale polecam każdemu do przeczytania.

Książka, która po ponad dekadzie (a nawet dwóch, licząc od szwedzkiego reportażu) nie traci na swej aktualności. W kontekście chęci kontrolowania ludzkiej rozrodczości i tego jak to jest realizowane, warto spojrzeć na dzieje tego zjawiska i manowce, na jakie może prowadzić ślepa realizacja pewnych założeń. Książka opowiadająca o ludzkich tragediach, ale polecam każdemu do...

Nie bez znaczenia jest fakt, że czytałam "Higienistów" w styczniu 2021 roku - w czasie regularnych protestów przeciwko absurdalnemu "wyrokowi" TK w sprawie aborcji. W czasie, kiedy po raz kolejny dowiaduję się, że kobiety nie są zdolne do samodzielnych wyborów moralnych i należy wskazać im jedynie słuszną drogę postępowania (a ta znana jest wyłącznie facetom z sutannach). Sto lat temu obrońcy rasy, a dzisiaj samozwańczy obrońcy życia - jedni i drudzy dyktowali i nadal dyktują kobietom, jak żyć. Wtedy zmuszano kobiety do aborcji, nawet jeśli chciały i mogły urodzić i wychować dziecko. Dzisiaj będą zmuszane do urodzenia dziecka, nawet jeśli oznaczać to będzie skazanie go na kalectwo lub śmierć. Trudno o tych kwestiach czytać bez emocji - a "Higieniści" to książka dojmująco smutna i poruszająca.
Zarembę Bielwskiego "odkryłam" kiedy wpadła mi w ręce znakomita książka "Polski hydraulik..." Ale wcześniej zachwyciła i przeraziła mnie Szwecja opisywana przez Katarzynę Tubylewicz (także w beletryzowanych "Własnych miejscach" i "Bardzo zimnej wiośnie"). Dzięki tym lekturom obraz troskliwego państwa zaczął ustępować dość krytycznej ocenie, a dodatkowo został mocno nadwyrężony pod wpływem informacji o eugenicznych zabiegach prowadzonych w Szwecji, o których po raz pierwszy przeczytałam w książce Siddharthy Mukherjee'go "Gen. Ukryta historia".
Zaremba Bielawski stworzył pierwotnie (w latach 70. XX w.) cykl artykułów, który wstrząsnął Szwecją (a także innymi krajami),gdyż opisywane praktyki i zdarzenia były skutecznie usuwane w cień, żeby nie rzec - skrzętnie ukrywane, choć miały miejsce zaledwie kilkadziesiąt lat temu. Nazwiska nobliwych osób: polityków, naukowców, prezesów instytucji publicznych okazały się powiązane z procederem świadomego sterowania jakością rasy, odbywającego się kosztem zdrowia i życia dziesiątek tysięcy osób uznanych za gorsze, słabsze, ułomne, budzące nieufność społeczną.
Autor wskazuje na dziesiątki podobieństw występujących między tymi zjawiskami, a polityką III Rzeszy, Japonii, wybranych stanów USA, a na mniejsza skale także Francji i Kanady. Jednak jego uwaga koncentruje się na Szwecji, w której jeszcze w latach 50. XX w. kobiety wolały nie zdradzać służbie zdrowia faktu ciąży, w obawie, że właśnie one mogą okazać się nie dość doskonałe genetycznie, co naraziłoby je nie tylko na aborcję, ale także przymusową sterylizację. Jak to możliwe, że w głowach intelektualistów i naukowców pojawił się zamysł pozbawiania płodności osób z wadami genetycznymi, nieuleczalnymi schorzeniami takimi jak na przykład epilepsja, głuchota czy ślepota, sterylizacji osób, które swoim niepokornym i niespokojnym trybem życia (jak alkoholicy czy źle prowadzące się panny) przeszkadzają funkcjonować porządnemu społeczeństwu?
Książka nie jest zatem wyłącznie zbiorem danych - autor podejmuje wszechstronną analizę rozwoju myśli eugenicznej. Stara się zrozumieć skąd się wzięła idea quasi-naukowej selekcji ludności pod kątem jej przydatności biologicznej i społecznej. Utopia uszlachetnienia ludzkości metodą hodowli ma długą i zaskakującą tradycję. Hołdowali jej także w latach 30. wybitni i postępowi Polacy, m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Janusz Korczak i wielu znanych lekarzy. Istniał także nurt eugeniki żydowskiej (niejaki Zevi Parnass propagował utworzenie Urzędu dla Eugeniki Narodowej w Palestynie). Pojawiali się także katolicy, którzy w osobliwy sposób próbowali łączyć doktrynę katolicką z twardą eugeniką (próbował to robić teolog i redaktor „Caritasu” Josef Mayer). Ofiary sterylizacji i polityki eugenicznej do dziś nie doczekały się społecznej gratyfikacji w wielu krajach.
Co ciekawe, ruch eugeniczny zbierał poparcie w bardzo różnych nurtach politycznych. W Szwecji eugenikę szeroko popierała rządząca tym krajem wiele dekad lewica socjaldemokratyczna. W Anglii poparli go konserwatyści (The Mental Deficiency Act z 1913 r.),w USA prawo eugeniczne wprowadziła zarówno liberalna Kalifornia, jak i agrarna Georgia (1937),w Japonii przepisy sterylizacyjne obowiązywały w latach 1940-1996 - zarówno za rządów nacjonalistyczno-cesarskich, jak i po wojnie, pod administracją amerykańską (sterylizacji poddano tam ponad 840 tys. osób). Z kolei we Francji idee darwinizmu musiały ustąpić naukom Lamarcka. Lamarckizm interpretowano jako metodę ulepszania genów, a nie ich eliminację, jak w darwinizmie społecznym.
Na zjeździe eugeników w 1927 r. w Hawanie przedstawiciele USA zaproponowali projekt międzynarodowego porozumienia, zgodnie z którym wszystkie kraje miały sporządzić rejestry eugenicznych właściwości obywateli. Rozrodczość tych posiadających „złe” właściwości miałaby być regulowana, a najmniej odpowiedzialni z nich mieli być izolowani. Równocześnie każdy kraj miałby prawo odmówić wizy osobie „genetycznie pośledniej”. Projekt został odrzucony głosami eugeników z krajów łacińskich, w których higiena rasy posiadała łagodniejsze oblicze, koncentrując się na wychowywaniu do świadomego macierzyństwa.
Sam autor jest szwedzkim dziennikarzem polskiego pochodzenia, mieszkającym w Szwecji od 1968 roku (wyemigrował po wydarzeniach marcowych),co spowodowało że stał się znawcą spraw skandynawskich, jako wieloletni mieszkaniec tego kraju. "Higieniści. Z dziejów eugeniki" to zbiór publikowanych wcześniej esejów, ale w polskim wydaniu znalazły się także nowe teksty: m.in. nowa karta eugeniki, która dochodzi do głosu np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie dzieci zaskarżają rodziców i szpitale za to, że urodziły się z wrodzoną ułomnością.
Maciej Zaremba Bielawski nie ukrywa własnego stanowiska moralnego: zdecydowanie staje po stronie ofiar przymusowych zabiegów sterylizacji, a publikację dedykuje Mathilde, szwedzkiej obywatelce wysterylizowanej w 1950 r. decyzją państwowej komisji socjalno-psychiatrycznej za złe prowadzenie się i drobne przestępstwa.

Nie bez znaczenia jest fakt, że czytałam "Higienistów" w styczniu 2021 roku - w czasie regularnych protestów przeciwko absurdalnemu "wyrokowi" TK w sprawie aborcji. W czasie, kiedy po raz kolejny dowiaduję się, że kobiety nie są zdolne do samodzielnych wyborów moralnych i należy wskazać im jedynie słuszną drogę postępowania (a ta znana jest wyłącznie facetom z sutannach)....

Książka była średnia. Autor na siłę chciał udowodnić jak bardzo eugenika to było samo zło. Wręcz manipulował odbiorcą na różne sposoby. Do tego w treści widać, że jest on pisarzem i publicystą, a z naukami biologicznymi ma mało wspólnego. Nie zawsze się z nim zgadzałam. DO tego zdarzało mi się znaleźć mniejsze i większe błędy które utrudniały zrozumienie sensu zdania, ale mogła to być wina tłumaczenia, a nie samego autora. Książka na pewno przedstawia pewien problem, portretuje historię i otwiera oczy, ale mi zabrakło spojrzenia lekarsko-biologicznym okiem na całą sprawę.

Książka była średnia. Autor na siłę chciał udowodnić jak bardzo eugenika to było samo zło. Wręcz manipulował odbiorcą na różne sposoby. Do tego w treści widać, że jest on pisarzem i publicystą, a z naukami biologicznymi ma mało wspólnego. Nie zawsze się z nim zgadzałam. DO tego zdarzało mi się znaleźć mniejsze i większe błędy które utrudniały zrozumienie sensu zdania, ale...

Czytałem "Dom z dwiema wieżami" i wsiąkłem - to była najlepsza książka jaką czytałem w całym 2021 roku. Dlatego z radością kupiłem Higienistów.
Książka bardzo ciekawa i dobrze napisana.
Autor podchodzi do tematu eugeniki bardzo szeroko - tym większe moje zdumienie, że nie dostrzegł eugeniki stosowanej przez Chińską Republikę Ludową (Tybet, Xinjiang, system obozów i więzień).

Czytałem "Dom z dwiema wieżami" i wsiąkłem - to była najlepsza książka jaką czytałem w całym 2021 roku. Dlatego z radością kupiłem Higienistów.
Książka bardzo ciekawa i dobrze napisana.
Autor podchodzi do tematu eugeniki bardzo szeroko - tym większe moje zdumienie, że nie dostrzegł eugeniki stosowanej przez Chińską Republikę Ludową (Tybet, Xinjiang, system obozów i więzień).