Jesteśmy społecznością, która kocha książki

„Jeśli zobaczy pani dzieciaka z nożem, proszę mu go odebrać. I wręczyć mu pokwitowanie”.
Był początek lat 60. ubiegłego wieku w USA, kiedy młoda nauczycielka języka angielskiego otrzymała na dzień dobry w pierwszym roku swojej pracy taką radę od dyrektora szkoły. Chociaż brzmiała ona jak dobry żart, to jednak oddawała dokładnie stan rzeczy.
Szkolną rzeczywistość.
Utwardzaną przez biurokrację zasypującą Sylvię, bo tak miała na imię, „ciężarem papierzysk: odbitek, dyrektyw, okólników, listów, notatek, formularzy, blankietów” i wielu innych; sfrustrowanymi i zgorzkniałymi nauczycielami, „którzy dokonali złego wyboru albo ponieśli porażkę na innym polu, znajdują w systemie szkolnictwa wymówkę albo schronienie”; małostkowego dyrektora-tyrana, „który najlepiej czuje się w systemie szkolnictwa, armii albo ustroju totalitarnym”; marnotrawstwa, nieudolności, głupoty, wyczerpania prowadzącymi do zniechęcenia; poważnymi problemami młodzieży, z którą nikt nie rozmawia i uroczymi wyobrażeniami ludzi spoza branży o zawodzie, jako pracy „od 9.00 do 15.00, pięć dni w tygodniu, dwa miesiące wakacji, wszystkie święta, prestiż i szacunek”.
Przed taką spiżową ścianą do skruszenia stanęła przepełniona ideałami Sylvia.
Jej narzędziami do rozbijania muru były: przekonanie, że jedyną nagrodą będzie „trwała zmiana w życiu dziecka”, zdanie powtarzane jako żart – „niech to będzie wyzwanie” oraz postawienie wiary w jakość nauczania „przeciwko temu, co małostkowe, podporządkowane reżimowi i przegniłe w systemie szkolnictwa, temu, co degraduje godność” jej profesji, a w konsekwencji jej uczniów.
W Liceum Calvina Goolidge’a to niezachwianie przekonań było bardzo potrzebne.
Praca uczniów i kadry przypominała wspinanie się po schodach w górę ku celom, schodząc nieustannie w dół. Osiągany sukces, idących pod prąd. Autorka ten absurdalny ruch komunikacyjny uczyniła metaforą walki Sylvii z bezdusznym systemem. Opisała ją z dużą dozą humoru płynącego z absurdu, by ją ukazać w lżejszej formie do przyjęcia, a nie smutnego narzekania, przyznając – „Odcięłam się od bólu i dopuszczałam wyłącznie chichot towarzyszący mi za każdym razem, kiedy wymyślałam kolejne absurdy”. Ten zabieg pozwolił na wyłuskanie ucznia, jego dramatów i poważnych kwestii spod grubej warstwy procedur, formalności i „błahostek w trzech egzemplarzach”. Również nauczyciela, który pomimo zalewu absurdów, jednak tego ucznia nie zgubił tak, jak Sylvia. Jednego z tych, którzy umieją i uczą, w przeciwieństwie do większości, którzy wolą mieć rację, a nie relację z uczniem.
Autorka wybrała bardzo ciekawą formę opowieści.
Wykorzystała miszmasz przytaczanych dokumentów życia szkolnego – dyrektyw Kuratorium Oświaty, okólników administracji i dyrektora, notatek służbowych, listów do przyjaciółki, liścików od uczniów, akt, formularzy, ogłoszeń, dokumentów pielęgniarki i psycholożki, wypracowań uczniów, ich uwag wrzucanych do „Skrzynki na sugestie” oraz tekstów znalezionych w klasowym koszu na śmieci. To na podstawie tych „twardych” dowodów budowałam samodzielnie obraz szkoły oraz jej składowych, by odnaleźć ucznia, jego pozycję i sytuację, a przede wszystkim przeraźliwe osamotnienie.
Mimo upływu ponad półwiecza, nic nie zmieniło się w amerykańskiej edukacji, a „u nas wciąż to samo”, jak dodał polski wydawca tej książki. Potwierdzam.
Włącznie z nożem.
Takich przypadków w mojej trzydziestoczteroletniej karierze zawodowej miałam dwa i o dwa za dużo. Ta słodko-gorzka opowieść bazująca na doświadczeniach autorki, jako nauczycielki w kilku szkołach amerykańskich, dowodzi, że szkoła pruska trzyma się dobrze i jest stałym elementem w nieustannie zmieniającym się świecie. Jak napisała po latach od wydania książki – „Szkoły wyglądają dzisiaj dokładnie tak samo jak ponad ćwierć wieku temu, z tym że teraz są bardziej takie, jakie były wtedy. Wszytko opisane w mojej powieści dzisiaj dzieje się naprawdę. Nowe są tylko komputery i prezerwatywy”. To dlatego mnie ta opowieść nie bawiła.
Ona mnie przerażała!
naostrzuksiazki.pl

„Jeśli zobaczy pani dzieciaka z nożem, proszę mu go odebrać. I wręczyć mu pokwitowanie”.
Był początek lat 60. ubiegłego wieku w USA, kiedy młoda nauczycielka języka angielskiego otrzymała na dzień dobry w pierwszym roku swojej pracy taką radę od dyrektora szkoły. Chociaż brzmiała ona j...

Rozwiń

Zwiń

Jankielowi od dziecięctwa wpajano, że „świat za kreskolskimi murami to niebezpieczne, zdradliwe miejsce, a on powinien uważać się za szczęśliwca, skoro urodził się z dala od niego”.
Chłopak nieustannie słyszał straszne historie przekazywane sobie szeptem o dużych miastach pełnych występków, niegodziwości, prostytucji, antysemityzmu, cudzołóstwa i innych niegodziwości popełnianych przez złych ludzi gotowych takim, jak on, poderżnąć gardło, „aby dobrać się do brzęczących monet w jego kieszeniach”. Nic dziwnego, że po takich opowieściach, bał się zagłębiać w otaczający Kreskol ciemny, gęsty las pełen demonów i czarowników „gotowych odrzeć człowieka ze skóry i usmażyć jego wątrobę na kurzym smalcu”, jęków grzesznych chłopców zamienionych w wilki i dzieci, „które dopadli, uwięzili i przerobili na mydło, szaleni, żądni krwi goje, napędzani nieposkromioną nienawiścią do Żydów”. Wśród mieszkańców sztetla panowała jednomyślna zgoda – „opuszczenie Kreskolu było równoznaczne z samobójstwem”. Aż tu nagle zażądano od tegoż Jankiela niemożliwego.
Wyruszenia w ten złowrogi świat!
Powodem było zniknięcie Paszy i Izmaela tuż po ich rozwodzie. Jankiel, chcąc nie chcąc, jako sierota, po której nikt nie zatęskni ani nie zapłacze, wyruszył w samobójczą misję. Miał dotrzeć do najbliższego miasteczka, powiadomić stosowne władze o zaistniałej sytuacji i poprosić o pomoc w odnalezieniu zaginionych. Słusznie zauważyła jedna z matron sztetla – „mam przeczucie, że to początek czegoś potwornego”.
I się stało!
Cały świat dowiedział się o zaginionym i nagle objawionym po kilku wiekach sztetlu położonym gdzieś w polskich borach i lasach, który zachował model ortodoksyjnej gminy żydowskiej z XVIII wieku i cudem uniknął niemieckiej inwazji, przeżywając jako jedyny rzeźnię Holokaustu.
Od tego momentu autor poprowadził skomplikowane wątki przygodowo-sensacyjne w trzech głównych i najważniejszych warstwach tej opowieści – historycznej, społecznej i psychologicznej.
W tej pierwszej ukazywał historię Żydów na terenie Polski z antysemityzmem doprowadzającym do izolacji gminy żydowskiej i zerwania całkowitego kontaktu ze światem zewnętrznym. To tutaj zmuszał do zastanowienia się nad istotą zła jako takiego. Przypominało mi to amerykański thriller „Osada” w reżyserii M. Night Shyamalan z Adrienem Brodym, który odnosił się do istoty zła w uniwersalnym wymiarze. Z kolei autor powieści posłużył się zjawiskami mocno zakotwiczonymi w historycznej rzeczywistości – antysemityzmem i Holokaustem.
Druga warstwa pokazywała eksperyment ponownej konfrontacji tak różnorodnych kultur po upływie wieków i tragicznych doświadczeń wojennych. Zestawił mentalność osiemnastowiecznego Żyda i współczesnego człowieka, którego wynik pilnie śledziłam z ogromnym zaciekawieniem. Do końca miałam nadzieję, że doświadczenie barbarzyństwa wojny nauczyło ludzkość tolerancji i akceptacji.
W warstwie trzeciej zobrazował najmłodsze pokolenie, które wbrew starszym porzuciło dziedzictwo wcześniejszych generacji na rzecz wolności wyboru stylu i miejsca życia. Autor, kierując Paszę, Izmaela i Jankiela ku życiu poza osadą symbolizującą ostoję bezpieczeństwa gwarantowanego przez tradycję, pokazał wielość i rodzaje ponoszonych skutków ich wyborów. To w tej warstwie silnie zaakcentował, że tradycja i tylko tradycja daje niezbędne siły do przetrwania w otaczającym świecie. Jawi się niczym sztetl-wyspa w morzu zła. Tylko bezcenne dziedzictwo życia w prostocie i z Bogiem z dziada pradziada miało moc ochrony „przed złem rodzaju ludzkiego albo przyrody”.
We wszystkie te płaszczyzny autor wplótł wątki je spinające i tworzące powieść łotrzykowską pełną zwrotów akcji, dynamiki zdarzeń i nieprzewidzianych dramatów oraz absurdu płynącego ze zderzenia mentalności ludzi pochodzących nie tyle z różnych kultur, ile z odmiennych wartości świata starego i nowego. Trochę na wesoło, trochę na poważnie, a czasami ze smutkiem płynącym z głębszej refleksji nad mierną kondycją ludzkiej natury, w której prym wiedzie głupota, materializm i chciwość władzy.
Jak zawsze od wieków.
To uniwersalne spojrzenie, ale pokazane na przykładzie wspólnej historii żydowsko-polskiej aż do czasów prawicowego rządu Mateusza Morawieckiego. Miałam wrażenie, że tę powieść napisał Polak. Aż nie do uwierzenia, że jej autorem jest amerykański dziennikarz przyznający się do jednorazowego pobytu w Polsce, a jednak od początku do końca ja wymyślił. Jej wiarygodności nadał dzięki wykorzystaniu faktów czerpanych z licznych źródeł wymienionych w podziękowaniach, silnie kotwiczących fabułę w historii i rzeczywistości współczesnej.
Powieść odebrałam również jako gorzką satyrę na Polskę i świat.
naostrzuksiazki.pl

Jankielowi od dziecięctwa wpajano, że „świat za kreskolskimi murami to niebezpieczne, zdradliwe miejsce, a on powinien uważać się za szczęśliwca, skoro urodził się z dala od niego”.
Chłopak nieustannie słyszał straszne historie przekazywane sobie szeptem o dużych miastach pełnych wystę...

Rozwiń

Zwiń

„Spowodowanie ciężkich obrażeń ciała, nieuprawnione pozbawienie wolności, groźby, wprowadzenie systemu niewolnictwa, rozbój, kradzieże, zagrożenie dla życia i majątku poprzez działania zagrażające bezpieczeństwu publicznemu, utrudnianie działań służbowych i niedozwolone posiadania broni oraz materiałów wybuchowych”.
Taką listę zarzutów usłyszał pod swoim adresem Jozo Poskok. Ojciec czterech dorosłych synów mieszkających razem z nim. Głowa rodziny i wdowiec, który odczytującemu przestępstwa adwokatowi, zadał fundamentalne pytanie – „Czy to coś złego?”
Pytanie, w którym zawarł całą swoją mentalność i podsumował styl życia.
Samozwańczego autokratę w Dolinie Poskoków położoną wysoko w górach i trudną do odnalezienia, bo „skryła się jak obwarowana twierdza, tylko z jedną drogą otwierającą się, wijącą niczym rzeka w parowie”, by zamknąć się niemal pionową turnią. To pod nią ukryła się „wieś z dziesięcioma niezamieszkanymi domami, rozsypującymi się, zarosłymi mchem kamiennymi domami i stodołami, tu i tam widać porozbijane dachówki, a wśród tej pustki” jedyny dom ostały na ojcowiźnie, której nie opuścił Jozo wraz z synami. Tworzyli państwo w państwie z mieszkańcami, których każdy bał się zaczepić, a tym bardziej wymagać bodaj opłat za prąd, bo „byli jak zdradzieckie żmije, poskoki właśnie”, od których pochodziło ich nazwisko.
Na rodzinę Poskoków nie było mocnych.
Jednak tam, gdzie diabeł nie mógł, posłał babę. Pomysł ten podsunął zaprzyjaźniony ksiądz niewinnym, życzliwym zdaniem – „Żeby chociaż jeden babę tu sprowadził, lekcej by wam było”. Wbrew woli ojca, który uważał, że „kiedy młody człowiek ulegnie pokuszeniom ciała, to zapomni, skąd i dokąd zmierza”, najstarszy z braci Kreszimir udał się do miasta, sprowadzając do męskiego świata dla siebie - żonę, dla ojca - czarownicę, dla reszty braci - pokuszenie, które tylko czekało, by dopaść ich dusze ochrzczone, a dla wszystkich - Helenę trojańską, która wywołała wojnę z resztą świata. A dokładnie z komendantem policji, którego kobieta była narzeczoną, aczkolwiek mu niechętną.
Od tego momentu wystartował z maksymalnym przyśpieszeniem górski rollercoaster z oblężeniem bałkańskiej „Troi”.
Odnalazłam w tej satyrze na współczesne społeczeństwo biernych Chorwatów próbujących zatrzymać rozwój, powołując się na tradycję i patriarchat, wszystko to, co tak charakterystyczne dla filmów Emira Kusturicy odzwierciedlonych w jego autobiografii wyreżyserowanej, jak film – „Gdzie ja jestem w tej historii?”. Wprawdzie reżyser jest Serbem, a chorwaccy bohaterowie opowieści nie darzyli jego nacji sympatią, pamiętając wojnę między ich narodami, to jednak łączy ich duch i fantazja bałkańska.
Przede wszystkim rozpierająca energią żywiołowość.
Emocje nakręcały fabułę niczym dobrze naoliwioną karuzelę, a przechodzenie z jednego nastroju do drugiego przypominało przeskok iskry wywołującej wybuch złości lub euforii popartej argumentem kałasznikowa albo pieśnią śpiewaną pełną piersią. Metody stosowane wobec każdego, kto nie stał po ich stronie, można było podsumować mentalnością naszego rodzimego Pawlaka z „Samych swoich” – sprawiedliwość sprawiedliwością, ale musi być po naszej stronie.
Nawet jak trzeba byłoby przeciwnika ubić (sic!).
A wszystko to w rozweselających oparach czarnego humoru, absurdu, gagów sytuacyjnych oraz zabawnych dialogów bohaterów i komentarzy narratora, wprawiających w permanentnie rozbawienie od początku do końca historii o utracie władzy ojcowskiej, odwiecznych prawach natury męskiej i świecie patriarchalnym, który nie ma prawa funkcjonować i przetrwać bez pierwiastka żeńskiego, a rodzina bez społeczeństwa.
Z wnioskiem – w młodych nadzieja.
Gdyby Homer był również komikiem tak, jak autor i urodził się na Bałkanach, jego opowieść o Troi byłaby niczym „Cud w Dolinie Poskoków”.
naostrzuksiazki.pl

„Spowodowanie ciężkich obrażeń ciała, nieuprawnione pozbawienie wolności, groźby, wprowadzenie systemu niewolnictwa, rozbój, kradzieże, zagrożenie dla życia i majątku poprzez działania zagrażające bezpieczeństwu publicznemu, utrudnianie działań służbowych i niedozwolone posiadania broni or...

Rozwiń

Zwiń

„Wydawało mi się, że w mojej bieszczadzkiej samotni będę mógł z powodzeniem unikać stresujących sytuacji”.
Oj, tak! Jak się okazało – Zdzisławowi Mokrynie tylko tak się wydawało. A przynajmniej, po tragicznych wydarzeniach w Rykowie opisanych w pierwszym tomie „Zabij mnie, tato” tego cyklu, miał taką nadzieję. Zrobił wszystko w ciągu ostatnich czterech lat, by odciąć się od smutnej przeszłości. Wyjechał z Rykowa i zaszył się w Bieszczadach, uważając je za idealne miejsce do zapuszczenia nowych korzeni.
Jednak odezwały się te stare.
Jego ciotka z Podlasia została zamordowana we własnym domu w Czemianach, a o zbrodnię zaczęto podejrzewać... Zdzisława Mokrynę. Na dodatek jego przyjaciel stracił dziecko w podejrzanych okolicznościach i nie było ono w okolicy jedynym w ciągu ostatniego półrocza. W emerytowanym funkcjonariuszu odezwał się gliniarz, „który zjadł zęby w Biurze Spraw Wewnętrznych”.
Napięcie zaczęło rosnąć i nie opadło do końca!
Autor świetnie poprowadzone wątki kryminalne odsłaniał naprzemiennie w dwóch czasach – teraźniejszym pełniącym funkcję epilogu i przeszłym, które nieuchronnie zmierzały do jednej, bardzo ważnej daty, pokazując je z różnych punktów widzenia – głównego bohatera Zdzisława Mokryny, jego dawnej sympatii, a obecnie prokurator Olgi, jego przyjaciela z dzieciństwa Piotra oraz emerytowanego nauczyciela. To wokół tych postaci autor obudował obszerną i gęstą w skrajne emocje warstwę obyczajową, w której każdy z bohaterów miał wyrazistą charakterystykę z dobrze nakreśloną przeszłością i wyzierającymi z niej demonami, determinującymi ich wybory i zachowania. Ich wypadkowa, dla podjętego, nieformalnego śledztwa przez Zdzisława, składała się na najważniejszy spośród nich – wątek społeczny odzwierciedlający miejscowe układy i zależności, których ofiarami byli nie tylko zamordowani, ale również ludzie żyjący.
Ten wątek podbudowany psychologicznie mocno wybrzmiewał w tej historii.
Jego ciężar emocjonalny w odbiorze zwiększali bohaterowie dziecięcy uzależnieni od dorosłych. Pokładający w nich ufność i nadzieję w zaspokojeniu swojej podstawowej potrzeby – poczucia bezpieczeństwa wyrażonego w tytule – nie zawiedź mnie, tato.
Autor nadał mu podwójny wymiar.
Z jednej strony ogromnej odpowiedzialności, która w sytuacji granicznej może przygnieść, wręcz złamać psychicznie, a z drugiej dać siłę, by wstać. Podnieść się i wydostać z dna rozpaczy, do którego wrzuciła go skrajna sytuacja życiowa.
Wydawałoby się nie do udźwignięcia.
To bardzo silne przesłanie motywacyjne nadało opowieści charakter terapeutyczny. Bardzo łatwo można utożsamić się w tym zakresie każdemu czytelnikowi z podobnymi, traumatyczny doświadczeniami śmierci własnego dziecka.
Całość uzupełnia wątek romansowy.
Niczym wisienka na torcie. Niezwykle delikatny, pełen rozterek i decyzji ludzi, którzy w dojrzałym wieku dysponowali umiejętnością rozumowego opanowywania emocji. Ten zabieg budował pożądane napięcie erotyczne między Zdziszkiem, bo tak nazywali go przyjaciele, a Olgą.
Historia pozostała z zakończeniem otwartym i wiele obiecującymi domysłami, co zrobi Zdzisław Mokryna w drugiej części drugiego tomu?
naostrzuksiazki.pl

„Wydawało mi się, że w mojej bieszczadzkiej samotni będę mógł z powodzeniem unikać stresujących sytuacji”.
Oj, tak! Jak się okazało – Zdzisławowi Mokrynie tylko tak się wydawało. A przynajmniej, po tragicznych wydarzeniach w Rykowie opisanych w pierwszym tomie „Zabij mnie, tato” tego cy...

Rozwiń

Zwiń

Dawno, dawno temu, przed wieloma wiekami w Królestwie Czeskim żyli szczęśliwi Czesi, tworząc własną tradycję, obyczaje i opowieści przekazywane ustnie. Dobrze im się mieszkało w okolicach Kladska, dopóki nie zostali odeń oderwani w XVIII wieku. Ich „cesarzowa Maria Teresa utraciła Śląsk w wojnie”. Od tej pory Czesi należeli do Prus. Nie na długo, bo nastał okrutny wiek XX, w którym ich ziemie przyłączono do Polski. Wtedy większość z nich powiedziała – dość i masowo wyemigrowała do Czechosłowacji.
Pozostały po nich podania.
Powszechnie zwanych z Czeskiego Zakątka, bo „u podnóża masywu granicznego Skalniaka (czes. Bor) pozostało jedenaście wsi i osad, których mieszkańcy nie porzucili rodzimej mowy; wtedy ten obszar zaczęto nazywać Czeskim Zakątkiem (czes. Ćzeský koutek)”. Ostatecznie brutalny wir historii pochłonął rdzennych mieszkańców obecnych ziem kłodzkich. To dlatego można napotkać groby Czechów z niemieckim nazwiskiem na polskiej ziemi. Ich tradycja, wierzenia i życie powszednie zachowały się w przekazach ustnych. Spisali je badacze kultury, ale w formie literackiej ukazały się dopiero w publikacjach Evy Koudelkovej.
A potem pojawił się czesko-polski projekt.
Jego celem było podniesienie poziomu wiedzy we wspólnie zamieszkanym obszarze. Jego efektem jest ta przepięknie i z ogromnym pietyzmem wydana publikacja, zawierająca czterdzieści jeden opowieści, będących autentycznym źródłem „wiedzy o ich twórcach, nie tylko przekazującym informacje o tym, jak żyli, co ich cieszyło, a co martwiło, lecz również obrazującym ich ludową filozofię oraz przesądy”. Czarujące księżniczkami, królami, skarbami, panami na zamkach i dworach, także rozśmieszające historyjkami opisującymi zabawne zdarzenia, ale również straszące diabłami, zjawami, straszydłami i hejkalem. Tego ostatniego nie znałam.
Wszystkie podzielono na trzy działy tematyczne – „O miejscach”, „O ludziach” i „O straszydłach”.
Ich czar przekazu w tekstach uzupełniały przepiękne fotografie i rysunki będące integralną częścią druku, mapki umieszczone na wyklejkach oraz komentarze na końcu książki, przybliżające „ich tło historyczne, folklorystyczne i krajoznawczo-geograficzne”.
Całość została wydana w formie albumowej.
To dlatego książka silnie angażowała moje zmysły swoją przeciekawą zawartością o rdzennych mieszkańcach ziemi kłodzkiej, których czas przeminął, zaklinając go słowach, niczym skamieniałą księżniczkę na Skalniaku. W historiach całkiem poważnych, a w niektórych podanych z humorem, na nowo ożywała przeszłość miejsc istniejących do dziś i w pewnym sensie przekazujących swoje dziedzictwo obecnym mieszkańcom tych terenów i każdemu, kto chce tu osiąść lub chociażby odwiedzić turystycznie. Korzenie, bez których nie można budować w pełni nowego życia w nowym miejscu.
I w tym tkwi czarodziejska siła tej książki i tego projektu.
naostrzuksiazki.pl

Dawno, dawno temu, przed wieloma wiekami w Królestwie Czeskim żyli szczęśliwi Czesi, tworząc własną tradycję, obyczaje i opowieści przekazywane ustnie. Dobrze im się mieszkało w okolicach Kladska, dopóki nie zostali odeń oderwani w XVIII wieku. Ich „cesarzowa Maria Teresa utraciła Śląsk w ...

Rozwiń

Zwiń